Odsetki ustawowe – czym są odsetki ustawowe i odsetki za opóźnienie i od czego zależy ich wysokość?
Czym są odsetki ustawowe i jak obliczyć ich wysokość? Jakie wyróżniamy rodzaje odsetek ustawowych i jakie stawki obowiązują obecnie? W artykule przybliżamy kwestie prawne związane z odsetkami ustawowymi. Z lektury dowiesz się, jaką funkcję pełnią odsetki ustawowe, na jakich zasadach oblicza się ich stawki oraz jak samodzielnie obliczyć wysokość należnych odsetek.
Czym są ustawowe?
Odsetki ustawowe to procent kwoty zobowiązania, jaki dłużnik musi zapłacić tytułem rekompensaty za szkodę, jaką poniósł wierzyciel wskutek oczekiwania na należność, np. za dostarczony towar lub usługi. Mają one pełnić funkcji wynagrodzenia za brak możliwości korzystania z należnego kapitału.
Wyróżnia się dwa rodzaje odsetek ustawowych. Są nimi określone w art. 481 Kodeksu cywilnego odsetki za opóźnienie oraz określone w art. 359 Kodeksu cywilnego odsetki kapitałowe.
W praktyce przedstawia się to w ten sposób, że kwota należności zostaje powiększona o wysokość odsetek naliczanych w skali roku.
Rodzaje odsetek ustawowych
Wśród odsetek ustawowych wyróżnia się odsetki za opóźnienie oraz odsetki kapitałowe. Czym się różnią i kiedy są naliczane?
- Odsetki za opóźnienie – są formą rekompensaty za opóźnienie w spłacie zobowiązania. Są naliczane od kwoty zaległego długu w przypadku braku spłaty zobowiązania w terminie.
- Odsetki kapitałowe – dotyczą pożyczek,inwestycji i innych transakcji, w której jeden podmiot zleca zarządzanie częścią swojego majątku drugiemu podmiotowi. Może być nim np. fundusz inwestycyjny.
Odsetki ustawowe – podstawa prawna
Przepisy regulujące kwestię odsetek ustawowych za opóźnienie ujęte zostały w art. 481 §1 Kodeksu cywilnego, który mówi o tym, że:
Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Odsetki ustawowe nie wykluczają możliwości otrzymania rekompensaty od dłużnika nawet w sytuacji, kiedy w umowie zawartej między dwiema stronami nie zapisano lub przeoczono zapis o odsetkach za opóźnienie.
Mówi o tym art. 481 §2 Kodeksu cywilnego, w którym określono, że:
Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
Jak oblicza się wysokość odsetek ustawowych?
Odsetki ustawowe są obliczane na podstawie aktualnej stopy referencyjnej NBP. Sposób obliczania odsetek ustawowych jest dość prosty. Do wysokości stopy referencyjnej należy dodać określoną wartość wyrażoną w punktach procentowych. I tak:
- wysokość odsetek za opóźnienie = stopa referencyjna NBP + 5,5 pp.;
- wysokość odsetek kapitałowych = stopa referencyjna NBP + 3,5 pp.
Na chwilę pisania tego artykułu stopa referencyjna NBP wynosi 5,00% w skali rocznej, co oznacza, że:
- wysokość odsetek za opóźnienie wynosi 10,50% (5,00% + 5,50%);
- wysokość odsetek kapitałowych wynosi 8,50% (5,00% + 3,50%).
Jak obliczyć odsetki ustawowe w skali roku?
Aby samodzielnie obliczyć odsetki ustawowe należy wykonać działanie według następującego wzoru:
kwota zaległości ✕ liczba dni zwłoki ✕ wysokość stawki odsetek ustawowych / 365.
Zatem przyjmując, że:
- kwota zaległości wynosi 10 000 PLN;
- liczba dni zwłoki 200 dni;
- wysokość stawki odsetek za opóźnienie 10,50%;
otrzymujemy
10 000 ✕ 200 ✕ 8,50% / 365 = 465,8 PLN.
Ważne! Wzorzec roku zawsze przyjmuje się jako 365 dni, niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z rokiem przestępnym, który liczy 366 dni.
Jakie są odsetki maksymalne?
Odsetki maksymalne to określona w art. 389 §21 i art. 481 §21 Kodeksu cywilnego najwyższa dopuszczalna stawka procentowa, jaka może zostać naliczona na dłużnika, który zalega ze spłatą zobowiązania. Odsetki maksymalne to rozwiązanie prawne, które ma na celu ochronę interesów dłużnika przed nadmiernymi kosztami zadłużenia.
Od czego zależy wysokość odsetek ustawowych?
Maksymalna wysokość odsetek ustawowych zależy od stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, którą ustala Rada Polityki Pieniężnej. Jest to zmienna wartość, która może zależeć od licznych czynników ekonomicznych. Odsetki maksymalne mogą zmieniać się nawet kilkukrotnie w ciągu. Najpewniejszym źródłem uzyskiwania aktualnych informacji jest najnowsze obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości. Znajdziesz je w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej “Monitor Polski”.
Na dzień pisania tego artykułu (od 3 lipca 2025 roku) odsetki maksymalne wynoszą:
- 17,0% rocznie w przypadku odsetek ustawowych kapitałowych;
- 21,0% rocznie w przypadku odsetek za opóźnienie.
Wysokość odsetek maksymalnych nie może przekroczyć dwukrotności odsetek ustawowych. Oznacza to, że wierzyciel nie może domagać się od dłużnika odsetek większych ustalonej wysokości maksymalnej.
